تغذيه در دوران نوزادی و شيرخوارگى پودمان پایش رشد و تکامل کودک کاروفناوری نهم

مطالب کمکی جهت تدریس پودمان پایش رشد و تکامل کودک کاروفناوری نهم

تغذيه در دوران نوزادی و شيرخوارگى

اهميت تغذيه سالم

تغذيه مناسب رکن اساسی سلامت روحی و جسمی کودک در سال های آينده را تشکيل می دهد. تغذيه بر روی رشد و نمو کودک اثرات بسيار زيادی دارد و رشد کودکانی که تغذيه ناصحيح و ناکافی دارند از کودکانی که خوب تغذيه می شوند کمتر است. توقف رشد، عقب ماندگی ذهنی و مغزی و کاهش رشد عصبی ممکن است بسياری از اوقات به علت سوِء تغذيه  چه در دوران جنينی، چه در دوران نوزادی و شیرخوارگی  باشد. گذشته از این کودکانی که تغذیه مناسب ندارند مستعد ابتلا به انواع بیماری های عفونی هستند که خود این بیماری ها به نوبهٔ خود وضعیت جسمی کودک را بدتر می سازند.

علل سوِء تغذیه در کودکان فراوان است ولی علتی که بیش از همه اهمیت دارد و در غالب اوقات علت اصلی سوءِ تغذیه طفل است ناآگاهی والدین از احتیاجات تغذیه ای طفل می باشد. بنابراین با آگاهی از احتیاجات تغذیه ای کودک در مورد مواد مغذی می توان برنامهٔ غذایی متناسب با سن و احتیاجات کودک برحسب بودجهٔ غذایی و دسترسی به مواد غذایی قابل استفاده و عادات غذایی خانواده تنظیم کرد.

زمان شروع تغذیه

تحقیقات سال های اخیر نشان داده است که بهترین زمان برای شروع تغذیه نوزاد، بلافاصله تا نیم ساعت پس از تولد و بر روی همان تخت زایمان است. شروع به موقع شیردهی، سبب می شود که نوزاد، از کلستروم (آغوز، ماک) با تمام مزایایش بهره مند شود. به علاوه خوردن کلستروم، سبب تحریک در تولید شیر خواهد شد. این عقیدهٔ غلط که قسمت اول شیر در روزهای اوّل باید به دور ریخته شود و به جای آن آب قند به طفل داده شود، امروزه از نظر علمی به طور کلی رد شده است. اوّلین شیردهی، به ویژه در مادرانی که سابقهٔ قبلی نداشته اند، بهتر است تحت نظر فرد آموزش دیده و وارد انجام شود تا مادر بتواند در حضور فردی وارد از قدرت شیردهی خود اطمینان یابد و مشکلات احتمالی شیردهی را برطرف نماید.

اهمیت تغذیه با شیر مادر

تنها غذایی که مواد مغذی مورد نیاز طفل را تأمین می کند شیر است و شیر مادر بهترین غذا برای طفل می باشد. ترکیب شیر هرگونه از پستانداران مطابق با نیاز نوزاد همان گونه بوده و بنابراین برای نوزاد انسان نیز مناسب ترین ترکیب شیر همانا ترکیب شیر مادر است. سال ها است که پزشکان از مزایای شیر مادر نسبت به سایر شیرها آگاه هستند. آن چه باعث روی آوردن مادران به شیر خشک شده ناشی از باورهای غلطی است که دراثر تبلیغات کمپانی های سازندهٔ این شیرها به وجود آمده است؛جالب اینجاست که حتی خود این کمپانی های تهیه کنندهٔ شیرخشک برای فروش بیشتر، مدعی می شوند که شیر آنها مشابه شیر مادر است .

 شیر مادر مزایای فراوانی نسبت به دیگر شیرها دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.

مزایای شیر مادر

به طور خلاصه می توان این مزایا را در چند گروه زیر دسته بندی کرد:

1 - ترکیب مناسب شیر مادر

2 - خواص ایمنی بخش شیر مادر

3 - خواص بهداشتی شیر مادر

4 - خواص روانی شیر مادر

5 - خواص اجتماعی اقتصادی شیر مادر

6 - آثار شیردادن بر روی مادر

ترکیب مناسب شیر مادر:

شیر مادر دارای مناسب ترین ترکیب شیمیایی از پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین ها و املاح لازم برای تأمین نیازهای نوزاد می باشد. مطالعات اخیر ترکیب پیچیده و رقابت ناپذیر شیر مادر را تأیید نموده و نشان داده اند که شیر مادر دارای بیش از 100 ترکیب شیمیایی مختلف با نسبت های مناسب می باشد. نکته مهم دیگر این که هضم و جذب مواد موجود در شیر مادر توسط نوزاد راحت تر انجام می شود. برای مثال جذب و متابولیسم کلسیم در کودکی که با شیر مادر تغذیه می شود خیلی بهتر از کودکی است که با شیر گاو تغذیه می شود. گذشته از این ترکیب شیر مادر هم زمان با رشد کودک تغییر می کند.

خواص ضد میکروبی و ایمنی بخش شیر مادر :

کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند در مقایسه با آنهایی که با سایر شیرها تغذیه می شوند کمتر مبتلا به بیماری های عفونی می گردند، مرگ و میر کمتری دارند و مقاومت بیشتری در مقابل بسیاری از عفونت های حاد و مزمن از خود نشان می دهند. علّت این امر، وجود عوامل ضد میکروبی و پادتن هایی (ایمونوگلوبولین) است که در شیر مادر و به خصوص در ترکیب شیر چند روز اوّل یعنی کلستروم یا آغوز وجود دارد. به همین علت تأکید فراوان شده است که آغوز به طور کامل به طفل داده شود و حتی یک قطرهٔ آن هدر نرود. متأسفانه گاه در بعضی از خانواده ها مشاهده می شود که کودک را از این نعمت خدادادی محروم کرده و آغوز را به دور می ریزند در حالی که تغذیه طفل با آغوز نه تنها باعث ایمن شدن کودک در مقابل بسیاری بیماری های عفونی می شود بلکه خود این امر باعث یک شیردهی موفق نیز خواهد شد.

خواص بهداشتی شیر مادر:

شیر مادر تمیز، بهداشتی و عاری از هرگونه میکروب می باشد؛گذشته از این همیشه در دسترس است. دمای شیر مادر مناسب است. شیرهای دیگر ممکن است به آسانی آلوده شوند. این آلودگی ها امکان دارد از ظرف، از دست، شخص، قاشق، پستانک و غیره منتقل شود درحالی که شیر مادر مستقیماً از سینهٔ وی وارد دهان طفل شده، امکان آلودگی ندارد و بروز بیماری اسهال در تغذیه با شیر مادر بسیارکمتر است. مشکلات دندانی و پوسیدگی دندان ناشی از تغذیه مصنوعی و پستانک در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، به مراتب کمتر است.

خواص روانی شیر مادر :

تغذیه نوزاد با شیر مادر نه تنها یک روش طبیعی و فیزیولوژیک تغذیه شیرخوار می باشد بلکه راه برقراری ارتباط عاطفی و روانی بین مادر و طفل نیز هست. تغذیه نوزاد با شیر مادر سبب برقراری ارتباط نزدیک، صمیمانه تر و مطلوب تر بین مادر و طفل نسبت به سایر روش های تغذیه است. تحقیقات علمی، نشان داده اند اطفالی که با شیر مادر تغذیه شده اند در آیندهٔ زندگی خود از احساس امنیت روانی بیشتری برخوردار بوده اند.

خواص اجتماعی  اقتصادی شیر مادر :

شیر مادر خریدنی نیست و بسیار ارزان تر از شیرهای دیگر است. درحالی که شیرهای دیگر را باید با قیمت های بالا خریداری کرد. به علاوه وقتی کودکی شیر غیرمادر مصرف می کند بیشتر بیمار می شود و باید پول بیشتری برای دارو و درمان او خرج کرد. هزینه های خرید شیر خشک و هزینه های جانبی یعنی خرید شیشه و پستانک و نظافت آن و هزینه های پزشکی مانند هزینه درمان اسهال و استفراغ و سوِء تغذیه ناشی از خوردن شیرهای دیگر و تقاضای بیشتر خدمات درمانی گذشته از فشاری که بر اقتصاد خانواده وارد می آورد در سطح کشور نیز باعث ضررهای اقتصادی جبران ناپذیر خواهد شد.

مزایای شیردادن برای مادر

شیردهی گذشته از آثار بسیار مثبت برای نوزاد دارای اثرات مثبت و مفیدی برای مادر نیز هست. پاره ای از این اثرات عبارت اند از:

انقباض رحم :شیردادن، سبب انقباض و برگشت سریعتر رحم، به وضع طبیعی می گردد. برگشت رحم به حالت اول در زنان شیرده سبب می شود که مادر خون کمتری از دست بدهد.

در جلوگیری از بارداری :تغذیه کودک اگر به طور کامل انجام شود می تواند اثر جلوگیری کننده از بارداری داشته باشد. به طور کلی زنانی که کودکانشان را با شیر خود تغذیه می کنند کمتر در معرض بارداری می باشند ولی ذکر این نکته نیز ضروری است که شیردادن روش مطمئنی جهت پیشگیری از بارداری و تنظیم خانواده نمی باشد.

رابطه شیردادن و سرطان پستان :شیردادن یک عمل طبیعی در تعقیب زایمان می باشد. اگر پستان ها این عمل فیزیولوژیک خود را انجام ندهند احتمال پیدایش سرطان در آنها زیاد می شود. امروزه حاصل تمام تحقیقات به نفع این نکته است که سرطان پستان در زنانی که فرزندان خود را شیر داده اند به مراتب کمتر است.

اثر شیردادن بر سلامت عمومی مادر :تولید شیر سبب می شود ذخایر غذایی که در دوران بارداری به همین منظور در بدن مادر ذخیره شده مصرف گردیده، مانع بروز چاقی در مادر شود. گذشته از آن شیردهی باعث ترشح هورمون هایی در بدن مادر می شود که از طریق دیگر به تأمین سلامت عمومی مادر کمک می کند.

تعداد دفعات شیردهی :

اطفالی که سالم هستند و به موقع به دنیا آمده اند، در هفتهٔ اوّل زندگی روزی 6 تا 10 بار شیر می خورند. زمانی که شیر مادر فراوان و کافی باشد اکثر اطفالی که از شیر مادر تغذیه می شوند در هر وعده آن اندازه شیر می خورند که برای 3 تا 4 ساعت آنها را سیر نگه دارد با این همه ممکن است کودکی زودتر طلب شیر کند، بنابراین شیردهی باید برحسب میل وتقاضای نوزاد باشد. بعد از هفتهٔ ششم، بعضی از اطفال در نیمه شب برای شیر خوردن بیدار نمی شوند اما ذکر این نکته ضروری است که اگر طفلی در شب برای خوردن شیر بیدار شود نباید از دادن شیر به او دریغ کرد زیرا تولید هورمون ها در شیردهی شبانه به مراتب بیشتر است.

آروغ زدن :

در موقع شیرخوردن، مقداری هوا نیز همراه شیر وارد معدهٔ شیرخوار می شود. وجود این هوا در معده نوزاد می تواند باعث بروز دل درد در نوزاد شود. لازم است پس از هر بار شیردهی کودک را در بغل گرفته، چند بار آهسته به پشت او زد یا پشت او را مالش داد تا هوای خورده شده را برگرداند. گاهی همراه آروغ زدن مقداری شیر نیز برگردانده می شود که این امری طبیعی است و جای نگرانی نیست.

از شیرگرفتن شیرخوار

از شیرگرفتن شیرخوار به معنى حذف شیر از برنامهٔ غذایى کودک نمى باشد. شیر تا هر زمان و بخصوص زمان رشد تا بلوغ جزِء برنامه غذایى کودک است. امّا از سن 18 ماهگى به بعد و تا 24 ماهگى کم کم باید شیر مادر قطع شود. براى انجام این کار باید با برنامه منظم تعداد وعده هاى شیردادن به تدرىج کاهش یابد و سپس حذف گردد.