می دانیم که تنها زبان قابل فهم برای ماشین، زبان ماشین است و این زبان بسیار وابسته به ماشین است. به عبارت دیگر زبان ماشین نوشته شده برای یک پردازنده کاملاً منطبق با معماری و اجزای درونی آن است؛ نکته جالب توجه این است که تعداد دستورالعمل های موجود در یک زبان ماشین بسیار محدود است و کلیه ی دستورات و برنامه هایی که به یک رایانه و در نهایت به پردازنده ی آن داده می شود، به مجموعه ی محدودی از دستورالعمل های زبان ماشین ختم می شوند.
دستورالعمل های موجود در یک زبان ماشین به سه دسته تقسیم می شوند:
1- دستورالعمل های انتقال داده که برای انتقال داده از یک نقطه به نقطه ی دیگر (بین سلول های حافظه و ثبات های پردازنده) به کار می روند. توجه داشته باشید که در این جا انتقال به مفهوم این است که داده از محل اولیه ی خود برداشته می شود و در نقطه ی دیگر قرار می گیرد. در واقع محتوای یک سلول یا ثبات در محل دیگری کپی می شود. برای مثال دستورالعمل LOAD به معنی نوشتن محتوای یک سلول حافظه در یک ثبات پردازنده است و دستورالعمل STORE به معنی نوشتن محتوای یک ثبات در یک سلول حافظه است.
2- دستورالعمل های ریاضی و منطق که به واحد کنترل می گویند انجام عملیات خاصی را از واحد حساب و منطق بخواهد. نتیجه اجرای این دستورالعمل انجام اعمال ریاضی (مانند جمع و تفریق) و اعمال منطقی (مانند یا منطقی، و منطقی و شیفت) روی محتوای ثبات های هم منظوره است. SHIFT، انتقال بیت های یک ثبات به سمت چپ و راست، از این عمل برای انجام اعمال خاصی چون ضرب، تقسیم، تعیین علامت یک عدد و غیره استفاده می شود.
3- دستورالعمل کنترلی که تعیین کننده توالی انجام دستورالعمل ها هستند. برای مثال دستورالعمل Jump برای انتقال توالی اجرای دستورالعمل ها به نقطه ی دیگری از برنامه به کار می رود. در ماشین های محاسبه گر اولیه (مانند ماشین پاسکال) برنامه ی قابل اجرا در ساختار واحد کنترل نهفته بود. اما در رایانه های امروزی برنامه های قابل اجرا که مجموعه از دستورالعمل ها هستند، همانند داده ها در حافظه ی اصلی ذخیره می شوند و سپس دستورالعمل ها با توالی مشخص به پردازنده منتقل و در آن جا اجرا می شوند.
این امر قابلیت اجرای برنامه های مختلف را به یک پردازنده می دهد. به عبارت دیگر دستورالعمل ها، همانند داده ها، به صورت مجموعه ای صفرها و یک ها هستند و از نظر ساختار تفاوتی با داده نمی کنند. تنها توالی دستورالعمل ها و دستورالعمل های کنترلی هستند که به واحد کنترل می گویند که دستورالعمل بعدی که باید اجرا شود در کدام سلول حافظه قرار دارد.