آشنايی با گروه های غذايی و مواد مغذی آن ها پودمان خوراک کاروفناوری هفتم

تحقیق کاروفناوری - مطالب کمک آموزشی جهت تدریس پودمان خوراک کاروفناوری هفتم

آشنايی با گروه های غذايی و مواد مغذی آن ها

غذا به مواد مايع يا جامدی گفته می شود كه از راه دهان مصرف می شود و علاوه بر رفع حسِ گرسنگی، نيازهای بدن را نيز تأمين می كند. غذاها از مواد مغذی به نام كربوهيدرات ها، پروتئين ها، چربی ها و ويتامين ها، مواد معدنی و آب تشكيل شده اند كه همه برای حفظ سلامت بدن لازم اند.

اين مواد كم و بيش در همۀ غذاها هست. مقدار مناسب اين مواد مغذی كه برای حفظ سلامت لازم اند  نيازهای تغذيه ای ناميده می شوند. اين  نيازها با توجه به شرايط جسمی، محيطی و فردی متفاوت اند و براساس سن، جنس، اندازۀ بدن و ميزان فعاليت فرد معيّن می شوند.

آيا می دانيد نقش مواد مغذّی در بدن چيست؟

غذای روزانۀ ما از گروه های مختلف تشکيل شده که هريک از آن ها حاوی ترکيبات مختلفی است. اين ترکيبات، مواد مغذّی ناميده می شوند که هريک در بدن دارای نقشی مهم اند.

مواد مغذی به دو دسته تقسيم می شوند: درشت مغذّی ها و ريزمغذّی ها.

1- درشت مغذّی ها:

عبارت اند از کربوهيدرات ها (قندها)، پروتئين ها و چربی ها که بدن به مقدار بيشتری از آن ها نياز دارد.

مواد قندی و نشاسته ای (کربوهيدرات ها)

مواد نشاسته ای مانند گندم و برنج بخش بزرگی از انرژی مورد نياز روزانۀ انسان ها را تأمين می کنند. قند، شکر، عسل و انواع مرباها، نان، برنج، سيب زمينی و ...........  از جملۀ کربوهيدرات ها به شمار می آيند.

چربی ها

چربی ها نيز منبعی سرشار از انرژی اند، مصرف متعادل چربی ها در برنامۀ غذايی روزانه ضمن تأمين برخی از ويتامين ها مانند ويتامين های K ،E ،D ،A باعث خوش طعمی غذا نيز  می شود. چربی ها و قندها اگر بيش از حد نياز بدن مصرف شوند به صورت ذخيرۀ چربی درآمده، موجب چاقی می شوند.

منابع چربی اصولاً در غذاهای حيوانی مانند کره، خامه، سرشير، دنبه، و در منابع گياهی مانند روغن های ذرت، تخم آفتابگردان، زيتون و… و مقداری نيز در مغزها مانند پسته، بادام، فندق و … وجود دارند.

پروتئين ها

در ساختمانِ بدن همۀ موجودات زنده پروتئين هست. پروتئين مادۀ اساسی و اوليّۀ حيات است و زندگی بدون آن ممکن نيست. پروتئين ها برای رشد و تکامل و ترميم بافت ها لازم اند. انواع گوشت ها، تخم مرغ، پنير و شير از منابعِ غنی پروتئين به شمار می روند، غلات و حبوبات و انواع مغزها هم پروتئين گياهی دارند.

پروتئين های حيوانی از كيفيت بهتری برخوردارند و با مصرف غذاهای حيوانی، نياز بدن بدان ها تأمين می شود، اما غذاهای گياهی هم می توانند پروتئين مورد نياز بدن را تأمين كنند، مشروط بر اين كه دو نوع پروتئين گياهی با هم مصرف شود. اگر عدس يا لوبيا با نان يا برنج مصرف شود، مخلوط آن مانند عدس پلو، لوبيا پلو، عدسی با نان و يا خوراك لوبيا با نان، پروتئين لازم بدن را تأمين می كند.

2- ريزمغذّی ها:

عبارت اند از مواد معدنی و ويتامين ها که بدن به مقدار کمی به آن ها نياز دارد.

مواد معدنی:

در بدن موجودات زنده موادی از قبيل کلسيم، آهن، يد و غيره هست که در رشد و نمو و تنظيم اَعمال حياتی بدن نقشی مهم دارند.

در جدول زير به شرح نقش تغذيه ای برخی از مواد معدنی می پردازيم.

ويتامين ها:

بيشتر ويتامين ها در بدن ساخته نمی شوند و در بين انواع مختلف ويتامين ها، ويتامين D از موارد استثنايی است زيرا بدن از طريقِ تابش اشعۀ  خورشيد به پوست، قادر به ساختنِ آن است؛ چون در پوست بدن ) به ويتامين D  تبديل می شود. مقداری از اين ويتامين نيز مستقيماً از منابعِ غذايی وارد بدن می شود.

نقش عمدۀ ويتامين ها در فعاليت های بدن به شرح زير است:

الف) رشد

ب) توليدمثل

ج) فعاليت های طبيعیِ دستگاه گوارش

د) واکنش های عصبی و روانی

ه) دخالت در سوخت و ساز پروتئين ها و چربی ها و مواد معدنی در بدن

ويتامين ها به دو دسته تقسيم می شوند:

1- ويتامين های محلول در چربی مثل K ،E ،D ،A 

2- ويتامين های محلول در آب مثل ویتامین c و ويتامين های گروه B

ويتامين های محلول در چربی در بدن ذخيره می شوند و اگر بيش از حدِّ نياز بدن مصرف شوند باعث ايجاد مسموميت خواهند شد. ويتامين های محلول در آب در بدن ذخيره نمی شوند و مازاد آن ها از طريق ادرار از بدن دفع می شود.

در جدول زير به شرح نقش تغذيه ای ويتامين ها می پردازيم.

آب:

آب ماده ای حياتی و بسيار ضروری است. بين ۵۰ ٪ تا ۷۵ ٪ از کل وزن بدن را آب تشکيل می دهد. انسان هفته ها حتی سال ها بدون مصرف بعضی از ويتامين ها و املاح ضروری می تواند زنده بماند ولی فقط چند روز می تواند بدون آب دوام بياورد.

آب درون سلول های بدن در ساخت مواد مختلف شرکت می کند و در هضم غذا و تبديل آن به مواد ساده تر نقشی حياتی دارد. آب در تنظيم درجۀ حرارت بدن مؤثر است و از طريق تنفس از راه ريه ها، تبخير از راه پوست (تعريق) و به صورت ادرار از کليه ها دفع می شود. آب برای کار طبيعی کليه ها، دفع مواد زايد و سموم از بدن، برطرف شدن خشکی دهان و زبان و پيشگيری از يبوست ضروری است.

نياز انسان به مايعات برحسب وزن و سن متفاوت است ولی به طور متوسط افراد در طول روز به ۷ تا ۱۱ ليوان آب (مايعات) نياز دارند. بخشی از نياز به آب نيز از راه غذاها تأمين می شود.