مطالب کمک آموزشی برای تدریس پودمان۱۱
کتاب کاروفناوری هفتم قسمت خوراک
آشنايی با مواد مغذی موجود در غذاها
غذابه مواد مايع يا جامدی گفته می شود كه از راه دهان مصرف می شود و علاوه بر رفع حسِ گرسنگی، نيازهای بدن را نيز تأمين می كند. غذاها از مواد مغذی به نام كربوهيدرات ها، پروتئين ها، چربی ها و ويتامين ها، مواد معدنی و آب تشكيل شد ه اند كه همه برای حفظ سلامت بدن لازم اند.
اينمواد كم و بيش در همۀ غذاها هست. مقدار مناسب اين مواد مغذی كه برای حفظ سلامت لازم اند نيازهای تغذي ه ای ناميده می شوند. اين نيازها با توجه به شرايط جسمی، محيطی و فردی متفاوت اند و براساس سن، جنس، اندازۀ بدن و ميزان فعاليت فرد معيّن می شوند.
انواع مواد مغذّی
غذای روزانۀ ما از گروه های مختلف تشکيل شده که هريک از آن ها حاوی ترکيبات مختلفی است. اين ترکيبات، مواد مغذّیناميده می شوند که هريک در بدن دارای نقشی مهم اند.
مواد مغذیبه دو دسته تقسيم می شوند: درشت مغذّی ها و ريزمغذّی ها
درشت مغذّی ها:عبارت اند از:
کربوهيدرات ها (قندها)، پروتئين ها و چربی ها که بدن به مقدار بيشتری از آن ها نياز دارد.
مواد قندی و نشاسته ( کربوهیدرات ها )
مواد نشاسته ایمانند گندم و برنج بخش بزرگی از انرژی مورد نياز روزانۀ انسان ها را تأمين می کنند. قند، شکر، عسل و انواع مرباها، نان، برنج، سيب زمينی و… از جملۀ کربوهيدرات ها به شمار می آيند.
چربی ها
چربی هانيز منبعی سرشار از انرژی اند، مصرف متعادل چربی ها در برنامۀ غذايی روزانه ضمن تأمين برخی از ويتامين ها مانند ويتامين های ،K و E ،D ،A باعث خوش طعمی غذا نيز می شود. چربی ها و قندها اگر بيش از حد نياز بدن مصرف شوند به صورت ذخيرۀ چربی درآمده، موجب چاقی می شوند.
منابع چربیاصولاً در غذاهای حيوانی مانند کره، خامه، سرشير، دنبه، و در منابع گياهی مانند روغن های ذرت، تخم آفتابگردان، زيتون و… و مقداری نيز در مغزها مانند پسته، بادام، فندق و … وجود دارند.
پروتئين ها
درساختمانِ بدن همۀ موجودات زنده پروتئينهست. پروتئين مادۀ اساسی و اوليّۀ حيات است و زندگی بدون آن ممکن نيست. پروتئين ها برای رشد و تکامل و ترميم بافت ها لازم اند. انواع گوشت ها، تخم مرغ، پنير و شير از منابعِ غنی پروتئين به شمار می روند، غلات و حبوبات و انواع مغزها هم پروتئين گياهی دارند.
ريزمغذّی ها:
عبارت اند از مواد معدنی و ويتامين ها که بدن به مقدار کمی به آن ها نياز دارد.
مواد معدنی:در بدن موجودات زنده موادی از قبيل کلسيم،آهن، يد و غيره هست که در رشد و نمو و تنظيم اَعمال حياتی بدن نقشی مهم دارند.
ويتامين ها: بيشتر ويتامين ها در بدن ساخته نمی شوند و لازم است با غذا به بدن برسند. در بين انواع مختلف ويتامين ها، ويتامين D از موارد استثنايی است زيرا بدن از طريقِ تابش اشعۀ خورشيد به پوست، قادر به ساختنِ آن است؛ چون در پوست بدن ماده ای است که بر اثر تابش مستقيم نور آفتاب (نه از پشت شيشه) به ويتامين D تبديل می شود. مقداری از اين ويتامين نيز مستقيماً از منابعِ غذايی وارد بدن می شود.
نقش عمدۀ ويتامين ها در فعاليتهای بدن به شرح زير است:
الف)رشد ب) توليدمثل ج)فعاليت های طبيعیِ دستگاه گوارش د)واکنش های عصبی و روانی
ه)دخالت در سوخت و ساز پروتئين ها و چربی ها و مواد معدنی در بدن
ويتامين ها به دو دسته تقسیم می شوند
۱-ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین های K و E ،D ،A
۲-ویتامین های محلول در آب مانند ویتامین های C - B
ويتامين های محلول در چربی در بدن ذخيره می شوند و اگر بيش از حدِّ نياز بدن مصرف شوند باعث ايجاد مسموميت خواهند شد. ويتامين های محلول در آب در بدن ذخيره نمی شوند و مازاد آن ها از طريق ادرار از بدن دفع می شود.
آب:آب ماده ای حياتی و بسيار ضروری است. بين ۵۰ ٪ تا ۷۵ ٪ از کل وزن بدن را آب تشکيل می دهد.انسان هفته ها حتی سال ها بدون مصرف بعضی از ويتامين ها و املاح ضروری می تواند زنده بماند ولی فقط چند روز می تواند بدون آب دوام بياورد.
آبدرون سلول های بدن در ساخت مواد مختلف شرکت می کند و در هضم غذا و تبديل آن به مواد ساده تر نقشی حياتی دارد. آب در تنظيم درجۀ حرارت بدن مؤثر است و از طريق تنفس از راه ريه ها، تبخير از راه پوست (تعريق) و به صورت ادرار از کليه ها دفع می شود. آب برای کار طبيعی کليه ها، دفع مواد زايد و سموم از بدن، برطرف شدن خشکی دهان و زبان و پيشگيری از يبوست ضروری است.
نياز انسان به مايعات برحسب وزن و سن متفاوت است ولی به طور متوسط افراد در طول روز به ۷ تا ۱۱ ليوان آب (مايعات) نياز دارند. بخشی از نياز به آب نيز از راه غذاها تأمين می شود.
