تغذيه هنگام بيمارى ها - مطالب کمک آموزشی برای تدریس پودمان ۱۱ خوراک پایه هفتم

مطالب کمک آموزشی برای تدریس پودمان۱۱ خوراک

تغذيه هنگام بيمارى ها

بدن انسان هنگام بيماری و جراحت، مقداری از پروتئين و مواد معدنیرا كه برای بازسازی بافت ها لازمند، از دست می دهد و اگر بيماری با خونريزی يا استفراغ همراه باشد، نياز به انرژی، پروتئين، مواد معدنی و ويتامين ها به علت افزايش سوخت و ساز و ترميم بافت ها بسيار زيادتر می شود. بنابراين تغذيه، نقش مهمی در درمان بيماری ها و بهبود جراحات دارد.

تغذیه بیمار در جراحی ها

تغذيه قبل از جراحی:

چنان چه برای عمل جراحی از قبل تعيين وقت شده باشد، به وضعيتِ تغذيۀ بيمار بايد توجه کرد. تغذيۀ مناسب قبل از جراحی می تواند باعث بهبود سريع شود. بهبود وضعيت تغذيه، يعنی دادن غذاهای دارای پروتئين، کربوهيدرات، ويتامين و مواد معدنیِ بيشتر.

ضمناً از بعدازظهر روز قبل از جراحی نبايد به بيمار غذا داده شود، تا اطمينان داشته باشيم که هنگامِ جراحی، غذايی در معدۀ بيمار وجود ندارد.

چنان چه هنگام جراحی غذا در معده باشد، خطر برگشت آن هنگامِ بيهوشی به مری و در نتيجه خطرِ ورود آن به دستگاه تنفسی و ايجاد خفگی وجود دارد.

چنان چه جراحی بر روی دستگاه گوارش انجام شود، بهتر است از چند روز قبل از جراحی، غذاهای کم پَسماند مثل آب ميوه ها و سبزی ها، آب کمپوت، کمپوت و غذاهای رقيق مثل سوپ مصرف شود.

 تغذيه پس از جراحی:

به طور معمول تا ۲۴ ساعت پس از عمل جراحی، بيشتر بيماران مجاز به خوردن چيزی از طريق دهان نيستند. اما پس از اين زمان و طبق دستور پزشک به تدريج خوردن غذای معمولی آغاز می شود. معمولاً پس از جراحی، رژيمی پر پروتئين ( ۱۰۰ گرم در روز) به دليل از دست رفتن پروتئين بر اثر جراحی توصيه می شود که برای بازسازی بافتها، کنترل ورم، پيشگيری از شوکِ ناگهانی و مقاومت در برابر عفونت لازم اند. به علاوه نياز بدن به ويتامين ها و مواد معدنی نيز پس از جراحی بيشتر می شود.

ضمناً عادت های غذايی بيمار پس از عمل جراحی بايد در نظر گرفته شود، زيرا بر بهبود تأثير فراوان دارد. زمانی که اشتهای بيمار برای خوردن غذا افزايش يافت، با در نظر گرفتن محدوديت رژيم غذايی اش، بايد به بيمار غذاهايی که دوست دارد، داده شود.

رژيم غذايی هنگام سوختگی ها

بدن انسان بر اثر سوختگیِ شديد، مقداری پروتئين، مايعات، و مواد معدنی خود را از دست می دهد و ممکن است تحليل رفتنِ بافت ها چندين روز ادامه يابد. بنابراين رژيم غذايیِ پر انرژی و پرپروتئين همراِه ويتامين C  و ويتامينهای گروه  B می تواند در درمان  سوختگی ها بسيار مؤثر باشد. مصرف مايعات زياد نيز برای ترميم بافت ها و خونسازیِ مجدد لازم است.

رژيم درمانی هنگام تب و عفونت ها

تب اصولاً با عفونت همراه است. از آن جا که سوخت و ساز بدن به ازای افزايشِ هر يک درجه دمای بدن، ۷ برابر می شود، لازم است انرژی بيشتری هنگام تب به بدن برسد. چنانچه انرژی کافی به بدن نرسد، بدن ابتدا از ذخيرۀ قندهای خود استفاده کرده، سپس از چربی و سرانجام از بافت ماهيچه ای، انرژی موردنياز خود را تأمين می کند. هم چنين نياز به پروتئين هنگام تب زياد می شود، زيرا پروتئين به بازسازی بافت های بدن و توليد عواملی که با عفونت مبارزه می کنند، کمک می کند. ميزان نياز به ويتامين ها و مواد معدنی و هم چنين مايعات نيز هنگامِ تب و عفونت افزايش می يابد.

تغذيه هنگام يبوست

يبوست نوعی مشکل گوارشی است که بر اثر تغذيۀ نامناسب و کم تحرکی به وجود می آيد. همان طور که قبلاً گفته شد، سبزی ها و ميوه ها مقدار زيادی فيبر دارند. فيبر، در روده آب را جذب می کند و به اين سبب زمان عبور مدفوع از روده کاهش می يابد و دفع آن آسان می شود.

برای پيشگيری از يبوست، بايد رژيم غذايی متعادل و پرفيبر باشد. مايعات به اندازۀ کافی مصرف شود. ورزش و تحرک فراموش نشود.

تغذيه هنگام نفخ

بر اثر هضم و گوارش مواد غذايی در رودۀ بزرگ، گازهايی توليد می شود که ميزانِ کم آن عادی است، اما اگر مقدار اين گازها زياد باشد، در فرد احساس ناراحتی و درد شکم ايجاد می شود. بنابراين بايد به اين گونه افراد توصيه شود که از مصرف غذاهای نفّاخ (مثل حبوبات) پرهيز کنند (خيساندن حبوبات در آب به مدت ۲۴ ساعت قبل از پخت و خالی کردن آب آن هنگام پخت به کاهش نفّاخ بودن اين مواد غذايی کمک می کند). هم چنين تا زمان بهبود کامل از مصرفِ ميوه و سبزیِ خام پرهيز شود.

تغذيه هنگامِ اسهال و استفراغ

هنگام اسهال و استفراغ نيز نياز به مايعات افزايش می يابد. بهترين راه درمان اسهال جبران از دست دادنِ آب و مواِد معدنی بدن با خوراندن محلول اُ.آر.اس. به بيمار است. محلول اُ.آر.اس. با حل کردن يک بسته پودر ۲۷ گرمی اُ.آر.اس در يک ليتر آب سالم، تهيّه می شود. اين محلول را بايد به طور تازه تهيّه کرد و پس از سرد شدن، به بيمار داد. به اين محلول نبايد چيز ديگری اضافه کرد.

ضمناًبيمارانی که بر اثر تب، عفونت و اسهال اشتهای کمی دارند، بيشتر به آب سرد، آب ميوه ها و نوشابه های گازدار تمايل دارند، اما دادن غذاهايی مانند سوپ يا غذاهای رقيق و کم حجم مناسب تر است. در صورت شديد بودن اسهال و استفراغ حتماً از محلول اُ.آر.اس که تأمين کنندۀ آب و املاح از دست رفته بر اثر بيماری است، مصرف شود.

غذاهایمورد استفاده هنگام اسهال و استفراغ بهتر است چرب و سرخ کرده نباشند. استفاده از غذاهای آب پز که خوب پخته و نرم شده باشند (مانند پورۀ هويج و سيب زمينی) نيز توصيه می شود. سعی کنيد از دادن ميوه و سبزیِ خام (به سبب ايجاد نفخ و ساير مشکلات گوارشی) هنگام اسهال و استفراغ به بيمار، اجتناب کنيد.

بهتر استتعداد وعده های غذا زياد ( ۵ تا ۶ بار در روز) و مقدار آن در هر وعده کم باشد. خوردن مايعات شيرين مثل آب قند، نبات داغ و چای شيرين اسهال را شديدتر می کند، پس، از دادن مايعات شيرين به بيمار اسهالی اجتناب کنيد.

 تغذيه در بيماریِ قند (ديابت)

ديابت نوعی بيماری است که در آن ميزان قند خون از حد مجاز طبيعی بالاتر است. اين بيماری به دو شکل اصلی وجود دارد: نوع ۱ و نوع ۲. در بيماری ديابت نوع ۱ معمولاً افراد مبتلا وزنی طبيعی دارند اما در ديابت نوع ۲، افراد معمولاً چاق اند. در هر دو نوع بيماری، توجه به نکته های تغذيه ای اهميت دارد.

تغذيه هنگام داشتن چربی خون بالا

بيماران بايد مصرف چربی ها مانند روغن های جامد و انواع گوشت ها خصوصاً گوشت قرمز را که حاوی مقدار زيادی چربی است، کاهش دهند. مصرف مواد غذايی دارای فيبر مانند سبزی و ميوه را نيز افزايش دهند، زيرا خوردن فيبر ميزان کلسترول را کاهش می دهد.

خوردن نمک را محدود کنند به خصوص هنگامی که فشار خون بالا باشد

انرژی دريافتی را محدود کنند.

وزن خود را کنترل کنند.

انجام دادنِ حرکات ورزشیِ مناسب نيز به اين بيماران توصيه می شود.

تغذيۀ مناسب در کم خونیِ فقر آهن

کم خونی فقر آهن بر اثر کمبود آهن ايجاد می شود که منجر به کاهش سلول های قرمز خون می شود. علايم کم خونی عبارت است از:

رنگ پريدگی، ضعف، سستی و خستگیِ زودرس، کاهش تمرکز، کمرنگ شدن مخاط دهان و داخل چشم و …کمخونیِ فقر آهن بيشتر در کودکان زير ۵ سال و نوجوانان در سال های بلوغ (خصوصاً دختران) شايع است.

توصيه های تغذيه ای:

از مواد غذايیِ حاوی آهن مانند گوشت، مرغ، ماهی، جگر، حبوبات، سبزی های سبز تيره مثل جعفری و خشکبار استفاده کنيد.

از خوردن چای و قهوه يک ساعت قبل و يک تا دو ساعت بعد از غذا يا همراه غذاخوری کنيد.

نوجوانان در سال های بلوغ، خصوصاً دختران، بايد از مواد غذايی آهن دار به مقدار بيشتر استفاده کنند.

برای افزايش جذبِ آهن وعدۀ غذايی، همراه غذا سالاد (گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، کاهو، کلم يا گل کلم) و يا سبزی های تازه (سبزی خوردن) مصرف کنيد. سبزی های تازه به علت داشتن ويتامين C به جذبِ آهن وعدۀ غذايی کمک می کند.

مصرف آهن به شکل قطرۀ آهن در کودکان زير دو سال، زنان باردار و دختران نوجوان به صورت قرص آهن ضروری است.

تغذيه هنگام داشتنِ فشار خون بالا

فشار خون بالا عامل خطرساز برای بيماری های قلبی  عروقی، نارسايیِ مزمن کليوی و سکتۀ قلبی است. عواملی که موجبِ بروز فشار خون بالا می شود عبارت است از: وراثت، نژاد (در افراد سياهپوست شايع تر است)، استعمال دخانيات و نوع تغذيه، عوامل تغذي های که در بروز فشار خون بالا مؤثر است عبارت است از:

اضافه وزن، مصرف زياد روغن های جامد و حيوانی و نيز مصرفِ زياد نمک.

به همين دليل استفاده از غذاهای پرپتاسيم و کم سديم مثل سيب زمينی، سبزی های با برگ سبز، آب پرتقال، آلو زرد و موز و مصرف غذاهای دارای کلسيم مانند شير، سبزی های دارای برگ سبز و دانۀ کنجد برای پيشگيری از بروز فشار خون بالا توصيه می شود.